Wersja z 2014-06-27

Część poprzednia Spis treści

Grzegorz Jagodziński

Wstęp do typologii syntaktycznej

1234 – 5

Zestawienie przykładów zdań z czasownikami różnych typów

Czasowniki przechodnie

aktywne
z dopełnieniem bliższym w bierniku

Czasowniki przechodnie aktywne
z dopełnieniem bliższym w bierniku
  • bić: Piotr bije Pawła (kijem). Paweł jest bity (kijem) przez Piotra.
  • brać: Filip bierze Mirkę pod ramię. Mirka jest brana pod ramię przez Filipa.
  • brudzić: Szczepan ubrudził podłogę (błotem). Podłoga została ubrudzona (błotem) przez Szczepana
  • brukać: Edmund zbrukał honor rodu (niegodnym czynem). Honor rodu został zbrukany (niegodnym czynem) przez Edmunda.
  • częstować: Marzena częstuje gości (kawą). Goście są częstowani (kawą) przez Marzenę.
  • czyścić: Wiola czyści okulary (miękką ściereczką). Okulary są czyszczone przez Wiolę (miękką ściereczką).
  • czytać: Magda czyta. Magda czyta (dzieciom) książkę. Książka jest czytana (dzieciom) przez Magdę.
  • darować: Sędzia darował przewinienie skazanemu. Przewinienie zostało darowane skazanemu przez sędziego.
  • dawać: Mężczyzna daje kwiaty kobiecie. Kwiaty są dawane kobiecie przez mężczyznę.
  • dostarczać: Wiola dostarczyła nam choinkę do mieszkania. Choinka została nam dostarczona do mieszkania przez Wiolę.
  • dziobać: Szpak dziobał. Szpak dziobał bociana. Bocian był dziobany przez szpaka.
  • gonić: Siostra goni córkę. Córka jest goniona przez siostrę.
  • gotować: Marianna gotuje dzieciom kisiel. Kisiel jest gotowany dzieciom przez Mariannę.
  • kalać: Skalał świętość tego miejsca (nagłym wtargnięciem). Świętość tego miejsca została przez niego skalana (nagłym wtargnięciem).
  • karmić: Aldona nakarmiła psa (kaszą). Pies został nakarmiony (kaszą) przez Aldonę.
  • kąsać: Pies pokąsał Jakuba (zębami). Jakub został pokąsany (zębami) przez psa.
  • kraść: Antek ukradł dla Oli naszyjnik. Naszyjnik został ukradziony dla Oli przez Antka.
  • kupować: Tomek kupił Milenie drożdżówkę. Drożdżówka została kupiona Milenie przez Tomka.
  • łamać: Monika złamie Jurkowi serce. Serce zostanie złamane Jurkowi przez Monikę.
  • łapać: Heniek złapie Kasi rybę. Ryba zostanie złapana Kasi przez Heńka.
  • mówić: Mówię ludziom prawdę prosto w oczy. Prawda jest mówiona przeze mnie ludziom prosto w oczy.
  • nadawać: Król nadał mu tytuł lorda. Tytuł lorda został mu nadany przez króla.
  • nagradzać: Rzymianie nagradzali wielkich wodzów (wieńcem z liści wawrzynu). Wielcy wodzowie byli nagradzani przez Rzymian (wieńcem z liści wawrzynu).
  • narzucać: Celina narzuciła ten zwyczaj rodzinie. Ten zwyczaj został narzucony rodzinie przez Celinę.
  • niszczyć: Nadia niszczy Tamarze marzenia. Marzenia są niszczone Tamarze przez Nadię.
  • obchodzić: Romek obchodzi górę. Góra jest obchodzona przez Romka.
  • obdarować: Mężczyzna obdarowuje kobietę (kwiatami). Kobieta jest obdarowywana (kwiatami) przez mężczyznę.
  • obdzielać: Dyrekcja obdziela (bonusami) pracowników. Pracownicy są obdzielani (bonusami) przez dyrekcje.
  • obejść: Romek obszedł górę.
  • obiecywać: Agnieszka obiecała mu rajską noc. Rajska noc została mu obiecana przez Agnieszkę.
  • obierać: Janek obrał siostrze pomarańczę. Pomarańcza została obrana siostrze przez Janka.
  • obrażać: Karolina obraża Romka (inwektywami). Romek jest obrażany przez Karolinę (inwektywami).
  • obrzucać: Kowalscy obrzucili dom (ładnym tynkiem). Dom został obrzucony przez Kowalskich (ładnym tynkiem).
  • oddawać: Magda oddała książkę Rafałowi. Książka została oddana Rafałowi przez Magdę.
  • odpuszczać: Księża odpuszczają grzechy wiernym. Grzechy są odpuszczane wiernym przez księży.
  • odpychać: Stefka odepchnęła Roberta (łokciem). Robert został odepchnięty (łokciem) przez Stefkę.
  • oferować: Hotel oferuje gościom wiele atrakcji. Wiele atrakcji jest oferowanych gościom przez hotel.
  • ofiarować: Wróżka ofiarowała królewnie cenny dar. Cenny dar został ofiarowany królewnie przez wróżkę.
  • oglądać: Wieśka oglądała ciekawy program. Ciekawy program był oglądany przez Wieśkę.
  • okazywać: Łucja okazuje Michałowi oddanie. Oddanie jest okazywane Michałowi przez Łucję.
  • okrywać: Wicek okrył jej ramiona (płaszczem). Jej ramiona zostały okryte przez Wicka (płaszczem).
  • opowiadać: Stefan opowiedział tę historię Mariannie. Ta historia została opowiedziana Mariannie przez Stefana.
  • orać: Rolnik orze. Rolnik orze pole. Pole jest orane przez rolnika.
  • oszukiwać: Anka oszukiwała Grześka (słodką minką). Grzesiek był oszukiwany przez Ankę (słodką minką).
  • otaczać: Nieprzyjaciel otacza armię (kordonem). Armia jest otaczana przez nieprzyjaciela (kordonem). Starosta otoczył osadę płotem. Osada została otoczona płotem przez starostę.
  • pisać: Grzesiek pisze. Grzesiek pisze do niej list. List do niej jest pisany przez Grześka. Grzesiek pisze jej długi list. Długi list jest jej pisany przez Grześka.
  • płacić: Iwona zapłaciła mu dolara. Dolar został mu zapłacony przez Iwonę.
  • podawać: Maria podaje sól Michałowi. Sól jest podawana Michałowi przez Marię.
  • podniecać: Fatima podnieciła Mehmeda (swoim tańcem). Mehmed został podniecony przez Fatimę (jej tańcem).
  • podrywać: Monika podrywa Krzyśka (swoimi legginsami). Krzysiek jest podrywany przez Monikę (jej legginsami).
  • pokazywać: Magda pokazała Pawłowi zdjęcie. Zdjęcie zostało pokazane Pawłowi przez Magdę.
  • poszkodować: Spadający kamień go poszkodował. Został poszkodowany przez spadający kamień.
  • powiedzieć: Franek coś powiedział Antkowi. Coś zostało powiedziane Antkowi przez Franka.
  • powodować: Wiatr spowodował uszkodzenie. Uszkodzenie zostało spowodowane przez wiatr.
  • pożyczać: Marcin pożyczył długopis bratu. Długopis został pożyczony bratu przez Marcina.
  • prezentować: Błazen prezentuje zgromadzonym ciekawe sztuczki. Ciekawe sztuczki są prezentowane zgromadzonym przez błazna.
  • proponować: Ilona zaproponowała nam filiżankę herbaty. Filiżanka herbaty została nam zaproponowana przez Ilonę.
  • prowokować: Monika prowokuje Krzyśka (ubiorem). Krzysiek jest prowokowany przez Monikę (ubiorem).
  • przekazywać: Mężczyźni przekazują część dochodu biednym. Część dochodu jest przekazywana biednym przez mężczyzn.
  • przekupywać: Biznesmen przekupuje urzędników (swoimi pieniędzmi). Urzędnicy są przekupywani przez biznesmena (jego pieniędzmi).
  • przyciągać: Sklepy przyciągają wzrok (barwnymi neonami). Wzrok jest przyciągany (barwnymi neonami) przez sklepy.
  • przynosić: Bogdan codziennie przynosi żonie kwiaty. Kwiaty codziennie są przynoszone żonie przez Bogdana.
  • przyozdabiać: Ojciec przyozdobił choinkę (bombkami). Choinka została przyozdobiona (bombkami) przez ojca.
  • przysyłać: Kinga przysyła ci prezent na urodziny. Prezent na urodziny jest ci przysyłany przez Kingę.
  • przyznawać: Rząd przyznał Ahmedowi azyl polityczny. Azyl polityczny został przyznany Ahmedowi przez rząd.
  • robić: Matka zrobiła Kasi nową sukienkę. Nowa sukienka została zrobiona Kasi przez matkę.
  • sprzedawać: Aga sprzedaje na targu. Aga sprzedaje (Krysi) warzywa. Warzywa są sprzedawane (Krysi) przez Agę.
  • straszyć: Nauczyciel straszy uczniów (ocenami). Uczniowie są straszeni przez nauczyciela (ocenami).
  • szarpać: Wilk go poszarpał (swoimi kłami). Został poszarpany przez wilka (jego kłami).
  • szyć: Krawiec szyje Romanowi nowe spodnie. Nowe spodnie są szyte Romanowi przez krawca.
  • śpiewać: Eryk zaśpiewał Zosi piosenkę. Piosenka została zaśpiewana Zosi przez Eryka.
  • tłuc: Mateusz stłucze Jakuba (pięściami). Jakub zostanie stłuczony przez Mateusza (pięściami).
  • truć: Sąsiad wytruł mi kwiaty wzdłuż ogrodzenia. Kwiaty wzdłuż ogrodzenia zostały mi wytrute przez sąsiada.
  • uczyć: Jacek uczy Basię chemii. Basia jest uczona chemii przez Jacka.
  • uderzać: Zuzanna uderzyła Marcina (kijem). Marcin został uderzony (kijem) przez Zuzannę.
  • upiększać: Radni upiększyli miasto (drzewami). Miasto zostało upiększone (drzewami) przez radnych.
  • wręczać: Samuraj wręczył miecze przewoźnikowi. Miecze zostały wręczone przewoźnikowi przez samuraja.
  • wspomagać: Robert wspomaga Piotra (dobrą radą). Piotr jest wspomagany (dobrą radą) przez Roberta.
  • wybaczać: Julia wybaczyła Markowi przykre słowa. Przykre słowa zostały Markowi wybaczone przez Julię.
  • wypominać: Stasia ciągle wypomina Władkowi lenistwo. Lenistwo jest ciągle wypominane Władkowi przez Stasię.
  • wyprzedzać: Motocykl wyprzedził autobus. Autobus został wyprzedzony przez motocykl.
  • wyrywać: Cyrulik wyrywał zęby cierpiącym. Zęby były wyrywane cierpiącym przez cyrulika.
  • wyrządzać: Monika wyrządza ci krzywdę. Krzywda jest ci wyrządzana przez Monikę.
  • wysyłać: Tomek wysłał bratu kartkę z podróży. Kartka z podróży została wysłana bratu przez Tomka.
  • wyśmiewać: Marta zupełnie wyśmiała Krzysztofa. Krzysztof został zupełnie wyśmiany przez Martę.
  • wywoływać: Dyrektor wywoływał skandale (wystawami). Skandale były wywoływane (wystawami) przez dyrektora.
  • wziąć: Antek wziął kanapki na podróż. Kanapki na podróż zostały wzięte przez Antka.
  • zabawiać: Klaun zabawiał widzów (sztuczkami). Widzowie byli zabawiani (sztuczkami) przez klauna.
  • zabierać: Poborcy podatków będą zabierali ci część dochodu. Część dochodu będzie ci zabierana przez poborców podatków.
  • zabijać: Myśliwy zabił sarnę (toporem). Sarna została zabita (toporem) przez myśliwego.
  • zaciekawiać: Zaciekawiłeś mnie (swoją opowieścią). Zostałem zaciekawiony (twoją opowieścią).
  • zadawać: Syn zadaje mi masę pytań. Masa pytań jest mi zadawana przez syna.
  • zajmować: Zajmę ci miejsce w kolejce. Miejsce w kolejce zostanie ci zajęte przeze mnie. Sekretarka zajęła dyrektorowi całe biurko książkami. Całe biurko zostało zajęte dyrektorowi książkami przez sekretarkę.
  • zakładać: Założyłaś ładną sukienkę. Ładna sukienka została przez ciebie założona.
  • zamawiać: Zamówił jej filiżankę kawy. Filiżanka kawy została jej zamówiona przez niego.
  • zapisywać: Halina zapisuje Tadkowi odjazdy autobusów. Odjazdy autobusów są zapisywane Tadkowi przez Halinę.
  • zasłaniać: Malinowska często zasłania okna (grubymi storami). Okna są często zasłaniane przez Malinowską (grubymi storami).
  • zjadać: Lwy zjadają hieny. Hieny są zjadane przez lwy.
  • znajdować: Brat znalazł Dominice koleżankę. Koleżanka została znaleziona Dominice przez brata.
  • zostawiać: Matka zostawiła Sebastianowi zupę. Zupa została zostawiona Sebastianowi przez matkę.
z dopełnieniem bliższym w bierniku i orzekającym w narzędniku
  • Wampirzyca uczyniła go nocnym łowcą. Został uczyniony nocnym łowcą przez wampirzycę.
  • , mianuje
  • , nazywa
z dopełnieniem bliższym w dopełniaczu
  • Artysta udzielił wywiadu. Wywiad został udzielony przez artystę.
  • Rysiek poszukuje mieszkania. Mieszkanie jest poszukiwane przez Ryśka.
  • Adam poszukuje Ewy. Ewa jest poszukiwana przez Adama.
  • Dziewczęta słuchają muzyki. Muzyka jest słuchana przez dziewczęta.
  • Czule dotknął jej dłoni. Jej dłoń została czule dotknięta przez niego.
  • Dolała mleka do butelki. Mleko zostało przez nią dolane do butelki.
  • Uchyliłem okna. Okno zostało przeze mnie uchylone.
  • Pies pilnuje domostwa. Domostwo jest pilnowane przez psa.
  • Oczekuje zmian. Zmiany są przez niego oczekiwane.
  • Janek unika narkotyków. Narkotyki są unikane przez Janka.
  • Ogień dosięgnął pierwszych zabudowań. Pierwsze zabudowania zostały dosięgnięte przez ogień.
z dopełnieniem bliższym w dopełniaczu i dalszym w celowniku
  • Artysta udzielił mi wywiadu. Wywiad został mi udzielony przez artystę.
  • Zabroniła mu podróżowania. Podróżowanie zostało mu przez nią zabronione.
  • Literatura dostarczyła im nowych wzorów. Nowe wzory zostały im dostarczone przez literaturę.
  • Obrus przydaje urody stołowi. Uroda jest przydawana stołowi przez obrus.
z dopełnieniem bliższym w narzędniku
  • Dyrektor zarządza przedsiębiorstwem. Przedsiębiorstwo jest zarządzane przez dyrektora.
  • Generał dowodził bitwą. Bitwa była dowodzona przez generała.
Czasowniki przechodnie nieaktywne
Sprawca
  • Marek lubi Joannę. Joanna jest lubiana przez Marka.
  • Janek kocha Gosię. Gosia jest kochana przez Janka.
  • Adrianna odczuwa ból w nodze. Ból w nodze jest odczuwany przez Adriannę.
Przyczyna (transformacja z różnicą aspektu)
  • Marsz zmęczył żołnierzy. Żołnierze byli zmęczeni marszem. Żołnierze zmęczyli się marszem.
  • Mgła zasłaniała widok. Widok był zasłonięty mgłą. Widok zasłonił się mgłą.
  • Wiatr zmarszczył wodę jeziora. Woda jeziora była zmarszczona wiatrem. Woda jeziora zmarszczyła się wiatrem.
  • Ten krajobraz zachwyca Jankę. Janka jest zachwycona tym krajobrazem. Janka zachwyca się tym krajobrazem.
  • Marka zajmuje teraz piękna blondynka. Marek jest teraz zajęty piękną blondynką. Marek zajmuje się teraz piękną blondynką.
  • Zainteresował mnie ten chłopiec. Jestem zainteresowana tym chłopcem. Zainteresowałam się tym chłopcem.
  • Ucieszył go ten widok. Jest ucieszony tym widokiem. Ucieszył się tym widokiem.
  • Niepokoi mnie brak perspektyw. Jestem zaniepokojony brakiem perspektyw. Niepokoję się brakiem perspektyw.
  • Adriana złości obecność Dominiki. Adrian jest rozzłoszczony obecnością Dominiki. Adrian złości się obecnością Dominiki.
Bez możliwości utworzenia formy medialnej
  • Wysokie góry otaczają dolinę. Dolina jest otoczona górami.
  • Stora zasłaniała okno. Okno było zasłonięte storą.
Bez możliwości transformacji biernej
  • Staszek dostał prezent.
  • Ala ma kota.
  • Wielbłąd przypomina lamę.
bez możliwości transformacji biernej
  • być winnym: Adrianna jest winna Robertowi przysługę.
  • zajmować: Naprawa systemu zajmuje mi zwykle cały dzień.
z fakultatywnym dopełnieniem bliższym w bierniku
  • Ewa widzi. Ewa widzi Adama. Adam jest widziany przez Ewę.
  • Tadek słyszy. Tadek słyszy jakiś głos. Jakiś głos jest słyszany przez Tadka.
z dopełnieniem bliższym w dopełniaczu
  • Ciągle zapomina śniadania. Śniadanie jest przez niego ciągle zapominane.
Czasowniki nieprzechodnie aktywne
  • Marta idzie.
  • Goście przyszli.
  • Śmialiśmy się głośno.
  • Malwina uczy się pilnie.
  • Chłopcy grali w piłkę.
  • Anka grała na gitarze.
  • Patrzył na nią z zachwytem.
  • Opowiedział o wycieczce.
  • Maria podążyła za Piotrem.
  • Marta śmiała się z Krzysztofa.
  • Janek stroni od narkotyków.
  • Monika zaleca się do Krzyśka.
  • Śnię o podróżach.
  • Marzę o wakacjach.
z dopełnieniem dalszym w dopełniaczu
  • Malwina uczy się biologii.
z dopełnieniem dalszym w celowniku
  • Przyglądał się jej z zachwytem.
  • Dziewczyny przyglądają się chłopakom.
  • Robert przysłuchuje się Wandzie.
  • Robert pomaga Piotrowi.
  • Zuzanna nieźle dołożyła Marcinowi.
  • Mateusz wtłucze Jakubowi.
  • Karolina ubliża Romkowi.
  • Opowiedział bratu o Marii.
z dopełnieniem dalszym w narzędniku
  • Sylwia handluje kwiatami.
  • Niektórzy gardzą sławą.
  • Pracuję głową.
  • Anna bawi się lalkami.
Czasowniki nieprzechodnie nieaktywne
  • Marek stoi.
  • Anatol ziewa.
  • Woda w jeziorze zamarzła.
  • Kość pękła.
  • Wielbłąd jest podobny do lamy.
  • Stasiek jest lekarzem.
  • Dom jest duży.
  • Artur jest w sklepie.
  • Mapa znajduje się w klasie.
  • Marian przewrócił się w czasie spaceru.
z dopełnieniem dalszym w dopełniaczu
  • Michał boi się psów.
  • Każdy pragnie czułości.
  • Staszek dostał grypy.
z dopełnieniem dalszym w celowniku
  • Ci żołnierze podlegają generałowi Nowakowi.
z dopełnieniami dalszymi w celowniku i dopełniaczu
  • Zazdroszczę ci sławy.
z dwoma dopełnieniami dalszymi w bierniku
  • Kosztowało go to zdrowie.
  • Bilet na samolot kosztował Julię majątek.
  • Chwila nieuwagi kosztowała drużynę utratę bramki.
z logicznym podmiotem w celowniku i dopełnieniem w mianowniku
  • Wiosce zagraża wybuch wulkanu.
  • Podoba mi się ta dziewczyna.
  • Monika podoba się Antkowi.
  • Piotrkowi udała się sztuczka.
  • Frankowi marzy się wyjazd.
  • Ten interes mi się opłaca.
  • Myszy odpowiada to gniazdo.
  • Śnią mi się podróże.
  • Marzą mi się wakacje.
z logicznym podmiotem w bierniku i dopełnieniem w mianowniku
  • Boli mnie głowa.
  • Martynę swędzi ręka.
  • Twoja sprawa mnie nie obchodzi.
Czasowniki bezpodmiotowe aktywne
  • Do kościoła idzie się pod górę.
z logicznym podmiotem w celowniku
  • Marcie dobrze się chodzi w tych butach.
Czasowniki bezpodmiotowe nieaktywne
  • Tu się długo stoi pod drzwiami.
z logicznym podmiotem w celowniku
  • Śni mi się o podróżach.
  • Marzy mi się o wakacjach.


Dalsze artykuły na temat typologii:

  1. Typologia syntaktyczna i kontensywna
  2. Więcej o typologii syntaktycznej

Część poprzednia Spis treści